In Nederland zijn heel wat steden en ook kleinere gemeenten al even aan de slag met het ‘right to challenge’, waarbij burgers overheidstaken overnemen: het beheer van sportinfrastructuur, het onderhoud van een parkje… naar de opmaak van stadsplannen. We tonen enkele praktijkvoorbeelden.
Over uitdaagrecht
Uitdaagrecht of ‘right to challenge’ betekent dat burgers een overheidstaak kunnen overnemen wanneer zij ervan overtuigd zijn dat zij deze opdracht beter of goedkoper kunnen uitvoeren. In Nederland is dat ‘uitdaagrecht’ ondertussen gedeeltelijk verankerd in de wetgeving – bv. voor zorg en bibliotheken – of in gemeentelijke regels en procedures. Maar ook vóór de invoering van zo’n juridisch afdwingbaar kader trokken Nederlandse burgers al publieke taken naar zich toe.
Praktijkvoorbeelden
Zwolle – Openluchtzwembad
Al in de jaren 1990 namen buurtbewoners het plaatselijke openluchtzwembad over in de Nederlandse stad Zwolle, toen dat met sluiting werd bedreigd. Zwemliefhebbers moeten nu aansluiten bij een vriendenvereniging van het zwembad. Als lid koop je een jaarabonnement én verwacht men een vijftal uur vrijwilligerswerk per seizoen. In ruil daarvoor kunnen zwemmers de hele zomer genieten van het openzwembad. Op deze manier zorgen burgers er samen voor dat het zwembad wordt onderhouden en al meer dan 25 jaar kan blijven bestaan met zijn belangrijke maatschappelijke functie.
Utrecht – Sporthal
De stad Utrecht voerde ook een aantal jaren geleden het right to challenge in. Een challenge heet daar ‘bewonersbod’. Voorwaarden voor een bod zijn: het gaat om een bestaande taak van de gemeente, de taak sluit aan bij de beleidsdoelstellingen van de gemeente, er is een budget beschikbaar, de overname mag geen meerkost betekenen voor de gemeente en zorgt voor een toegevoegde kwaliteit of maatschappelijke waarde. En er moet uiteraard een draagvlak bestaan in de omgeving.
Ook hier kwam lokale sportinfrastructuur in het vizier: twee lokale basketclubs vonden geen geschikte en betaalbare sportruimte. Via een bewonersbod namen ze in 2016 het beheer over van sporthal Lunetten. Men rekent op een slimmer beheer zodat de bezettingsgraad van de accommodatie omhoog gaat, een betere exploitatie van de horeca,… Het gebouw blijft eigendom van de gemeente, die ook blijft instaan voor het groot onderhoud.
Nootdorp – Netheid winkelcentrum
Soms gaat het over de netheid van de openbare ruimte. In Nootdorp, niet ver van Den Haag, houden winkeliers zelf het winkelcentrum proper. Via een challenge bij de gemeente beschikken deze lokale ondernemers nu zelf over de nodige (financiële) middelen om snel te kunnen optreden tegen vervuiling rond de winkels.
Aalsmeer – Park
Het Seringenpark in Aalsmeer heeft een unieke verzameling van meer dan 100 variëteiten van seringen. Deze plant speelt al sinds het einde van de negentiende eeuw een belangrijke rol in de lokale bloementeelt. Maar het onderhoud van deze kwetsbare bomen kon beter, volgens buurtbewoners. Daarom nam hun ‘werkgroep Seringenpark’ het onderhoud tot 2022 van het gemeentebestuur over. Via het right to challenge wil de bewonerswerkgroep de kwaliteit van het park verbeteren.
Oss – Kermis
In een deelgemeente van Oss daagden inwoners de gemeente uit rond de organisatie van een kermis. Samen met plaatselijke horecaondernemers maakten ze slimme combinaties tussen horeca en kermis. Zo maakten ze hun dorpskermis aantrekkelijker voor ouders met een terras en feesttent.
Lansingerland – Dierenweide
Bewoners komen soms gewoon in actie – of beter reactie – tegen besparingen. Zo wou de gemeente Lansingerland, tussen Den Haag en Rotterdam, in 2015 onder meer bezuinigen door de sluiting van een dierenverblijf. Dankzij twee ondernemers kon ‘dierenweide Leeuwenkuil’ een doorstart maken. Samen met buurtbewoners namen ze het beheer van de dierenweide in handen: zij voeren het dagelijks onderhoud uit en doen ook werkzaamheden in het park eromheen. Door met vrijwilligers te werken, blijft er geld over. De challenge van de dierenweide Leeuwenkuil is een succes, zo blijkt uit de evaluatie van de gemeente en bewoners in februari 2019.
Tilburg – Beheer haven
Met het project ‘Dat kan ik beter’ kunnen inwoners van de gemeente Tilburg een eigen voorstel indienen. Dat kunnen individuen zijn of zelfstandigen zonder personeel (ZZP-ers), nieuwe collectieven, wijk- en dorpsraden, verenigingen… of vrijwilligersorganisaties, of andere professionals die menen een publieke dienst zelf beter te kunnen organiseren. In 2017 is de eerste uitdaging geaccepteerd door het college, namelijk het voorstel van bewoners, ondernemers en schippers om het beheer van de Piushaven over te nemen. De nieuw op te richten ‘Stichting Havenmeester Piushaven’ neemt een havenmeester in dienst die het water en de directe omgeving gaat beheren. De gemeente heeft in eerste instantie toegezegd om in 2017 en 2018 een subsidie van 75.000 euro toe te kennen. Deze havenmeester nieuwe stijl zal recht doen aan de belangen van zowel de bewoners, als ondernemers en schippers.
Rotterdam – Herinrichting woonomgeving
Soms gaat het letterlijk om plannen maken voor de buurt, om zelf beleid te maken… Zo werden de bewoners van de Rotterdamse Schepenstraat zelf opdrachtgever voor de herinrichting van hun eigen straat. Zij waren ontevreden over de oorspronkelijke plannen van de gemeente Rotterdam. Zo kregen alle 400 volwassen bewoners bij een straatreferendum een brief met de vraag: ‘Ik vind het een goede zaak dat het inrichtingsplan gemaakt wordt door de kerngroep Schepenstraat (eens/oneens/geen mening)’. Van de 205 reacties waren er 201 positief. Slechts twee bewoners waren tegen.
In 2015 maakte een kerngroep van bewoners daarom gebruik van het right to challenge. Ze gingen aan de slag om zelf een ontwerp te maken. Waar nodig vragen ze ondersteuning aan de gemeente of andere instanties. Bewoners werden betrokken via workshops. Zo kon iedereen zijn ideeën kwijt en ontstond het nodige draagvlak in de straat. Opvallend: een aantal bewoners krijgt een vergoeding voor zijn medewerking. Niet helemaal onlogisch: het is veel werk en ‘normaal’ had het lokale bestuur ook betaald voor opmaak van de plannen. Daarover zijn duidelijke afspraken gemaakt met de gemeente.
